sembrei soia o meu nabal,
soia vou por leña ó monte,
soia a vexo arder no lar.
Nin na fonte nin no prado,
así morra coa carrax,
el non ha de virm'a erguer,
el xa non me pousará.
¡Que tristeza! O vento soa,
canta o grilo ó seu compás...
Ferve o pote... mais, meu caldo,
soíña t'hei de cear.
Cala, rula, os teus arrulos
ganas de morrer me dan;
cala, grilo, que si cantas,
sinto negras soïdás.
O meu homiño perdeuse,
ninguén sabe en onde vai...
Anduriña que pasache
con el as ondas do mar;
anduriña, voa, voa,
ven e dime ond'está.
Rosalía de Castro: Follas Novas.
COMENTARIO
Este
poema de Rosalía de Castro pertence á súa obra Follas Novas publicada en 1880. Este libro é posterior a Cantares Gallegos, que data de 1863 e
marca o inicio da etapa literaria denominada Rexurdimento pleno. Rosalía é a
autora máis representativa das nosas letras neste século, tanto pola
importancia literaria e cultural das súas obras a nivel da nosa lingua, como
pola calidade e transcendencia das mesmas para a literatura universal.
A
composición consta de 22 versos, na súa maioría octosílabos con rima asonante
nos pares, quedando libres os impares. Sería, polo tanto, un romance. Rosalía
bota man neste relato desacougante sobre as consecuencias da emigración de
varios recursos para remarcar a sensación de soidade: a repetición da palabra
soia (anáforas) ou a presenza de léxico marcado negativamente como “carraxe”,
“tristeza”, “negras soidás”, “morrer” que denotan claramente a situación límite que está a vivir o eu
lírico... Á enumeración das tarefas cotiás que ela ha de realizar sen axuda
(tecer, sementar, ir por leña...) únese a mención de elementos simbólicos posuidores dun forte carácter de
unidade como son o lar, a intimidade de compartir o leito (”el non ha de virme
erguer / el xa non me pousará”) ou o caldo para a cea. Todos estes aspectos son
pinceladas sentimentais que incrementan a sensación de desacougo e
desprotección experimentada pola muller. A situación de desesperación
é claramente evidente na
hipérbole (“así morra coa carrax”). Dende o punto de vista lingüístico cómpre
destacar a aparición de castelanismos como “soia”, “si” ou
vulgarismos coma “carrax” e “soidás”. A autora reflicte nos seus poemas o
galego falado e coloquial. Tamén cabe remarcar a puntuación do texto: os puntos
suspensivos, a exclamación e a interrogación indirecta reforzan a sensación de
exposición entrecortada dominada pola
emoción.
( Antonio Taracido García: Muller tecendo nas dunas)
Dentro
do poema, que ten como tema a soidade dunha muller provocada pola emigración, pódense
distinguir varias partes claramente diferenciadas; unha proposta de estrutura
sería a seguinte: a primeira parte do
verso 1 ata o 8, onde o falante lírico expón a súa situación de soidade; a
segunda dende o verso 9 ata o 16, onde aparecen o grilo e a rula como
confidentes da súa pena. A terceira parte estaría constituída polos últimos
seis versos, onde a emigración fica suxerida como causa da ausencia do seu home
e a desesperación ante un incerto futuro. Mención especial merecen a presenza
dos únicos interlocutores aos que a muller pode dirixir a súa coita: a rula, o
grilo e a andoriña. O sons que emiten os cantos dos animais simbolizan o seu
pranto e os seus lamentos. A andoriña, ave que frecuentemente aparece vinculada
á liberdade, representa aquí a distancia da travesía polo mar que nos ofrece o
dato clarificador da emigración a América como causa da ausencia do home. A
chamada desesperada da muller escolle a andoriña como destinataria dunha
pregunta retórica sobre o destino do seu
namorado. O eixo central do poema son as consecuencias da emigración e a
vivencia das mesmas dende a perspectiva dunha muller que se sente abandonada. Tematicamente
pertence, polo tanto, ao núcleo
denominado poesía obxectiva-social.
Como
conclusión, dicir que este poema incluído na parte “As viudas dos vivos e as
viudas dos mortos” de Follas Novas
representa precisamente iso: a historia desesperada dunha viúva dun vivo, unha
muller que sente como a soidade se apodera dela e que denuncia de xeito
indirecto as circunstancias que provocaron esta situación. Rosalía adopta unha
vez máis o punto de vista dunha muller para formular unha denuncia das
condicións de vida na Galicia do século XIX que provocan que a emigración sexa
a única saída. O tema social actúa como unha especie de fondo do cadro (non
exento de importancia, máis ben todo o contrario) dos sentimentos da muller,
que constitúen o verdadeiro tema do poema: o
sufrimento da emigración.