Rosalía foi acusada de non ser plenamente consciente da
importancia ideolóxica da súa obra, tanto no que se refire ás
circunstancias en que foi escrita como á relevancia e significación
da mesma. No prólogo de Follas novas
a autora manifesta ser consciente do carácter de rebeldía que
supuxo unha obra como Cantares gallegos
cando di: “Un libro de trescentas páxinas,
escrito no doce dialecto do país, era estonces cousa nova, e pasaba
polo mesmo todo atrevemento”. Cantares foi
un libro innovador, rompedor e ousado. Estaba escrito en galego, por
unha muller e a súa temática era crítica coa situación de
inxustiza e menosprezo que vivía Galicia. Rosalía foi pois,
consciente de que a súa actitude era atrevida e mesmo contestataria.
Así o reafirma cando di “i eu comprendín
que desde ese momento quedaba obrigada a que non fose o primeiro i
o último. N’era cousa de chamar as xentes á guerra e desertar da
bandeira que eu mesma había levantado”.
Efectivamente, Rosalía chamou á guerra a todos os galegos e galegas
coa súa obra inicial. Chamounos a defender a súa patria, a
denunciar as aldraxes e humillacións e a enorgullecerse da súa
lingua e da súa cultura. Ela sente que ten unha débeda contraída
co pobo galego que ten que cumprir coa publicación de Follas
novas.
Rosalía emprega o galego porque quere
“falar das cousas da nosa terra na nosa lingua”
e a lingua é o vehículo de expresión que recolle a esencia do pobo
que ela quixo retratar e defender. Ela define a lingua galega como
“o doce dialecto do país” (lembremos a baixa consideración
social que se tiña do galego) e é consciente, como dixemos
anteriormente, da innovación e o atrevemento que supón o seu uso.
Pero ela para falar de Galicia ten que facelo en galego, aínda que
se decate de que os campesiños tardarán moito en coñecer os seus
textos.
As razóns polas que manifesta en Follas
novas que non volverá a empregar a lingua
galega parecen moi pouco clarificadoras na súa explicación:
“pagada xa a deuda en que me parecía estar
coa miña terra, difícil é que volva escribir máis versos na
lingua materna”. Para profundar nas causas
temos que falar da incomprensión e do illamento ao que foi sometida
Rosalía por certos sectores da sociedade da época. A causa do
rexeitamento radica no seu atrevemento por ter defendido as clases
populares, por ter usado a lingua galega, por ter denunciado as
inxustizas, por ter atacado aos opresores e, en definitiva, por terse
rebelado contra a orde establecida. Outra razón que se pode
relacionar co abandono do uso da lingua refírese ás complicadas
condicións do mercado editorial capitalista que dificultaría a
publicación de obras tan subversivas e críticas co poder.
Rosalía edita Follas novas co ánimo desacougado. Tenta
quitarlle importancia ideolóxica á súa obra e pretende que pase o
máis desapercibida posíbel. “¡Deixalos
pasar!” di autora referíndose aos seus
versos. Contrasta o ton aparentemente pouco transcendente que quere
darlle á obra coa intensidade emocional dos seus poemas. A
evolución ideolóxica e persoal que sufriu Rosalía dende a
publicación de Cantares
(1863) ata a de Follas
(1880) explicaría esa intención de querer sacarlle carga ideolóxica
e importancia á súa obra cume. Rosalía escribiu o prólogo en
1880, anos despois de compoñer os poemas que integran Follas
novas. Iso explica a evolución experimentada
pola autora condicionada indubidablemente pola hostilidade social
desatada en determinados sectores a raíz da publicación de
Cantares.
A conclusión é inequívoca. Rosalía era plenamente
consciente da importancia ideolóxica das súas obras do mesmo xeito
que o era das circunstancias en que se publicaron. Ela pretende
cambiar o mundo chamando as xentes á guerra con todas as
consecuencias que leva asociadas. O carácter rompedor e innovador da
autora iniciou o renacer das nosas letras e a recuperación da nosa
cultura. O seu carácter valente, de muller adiantada á súa época
unida á súa intelixencia e capacidade de observación da práctica
posible no contexto histórico que lle tocou vivir, levárona a un
proceso de illamento e introspección que se relaciona co abandono da
escrita en galego. Non foi porque deixase de crer na causa ou porque
a considerase superada. E, de ningunha maneira, tampouco porque non
fose consciente.
Texto completo: Prólogo de Follas novas