"Na chegada a Ourense da primeira locomotora"

 

 Poema incluído na obra Aires da miña terra de Curros Enríquez, autor do Rexurdimento (século XIX). Esta composición pertence ao xénero da lírica e dentro desta,  á liña social ou cívica. O tema é un canto ao progreso e unha crítica á Igrexa como institución. A chegada a Ourense da primeira locomotora sérvelle ao eu lírico como pretexto para facer unha loanza da máquina e do progreso e unha crítica da relixión e da Igrexa que asocia co atraso, a ignorancia e o fanatismo. A  catedral é vista como un símbolo dos enganos que os membros do clero  exercen sobre o pobo coas súas mensaxes enganosas que só buscaban o  beneficio propio. 

 En canto á estrutura  o poema  pódese  dividir en tres partes: na primeira ( versos 1-12) aparece unha voz poética en terceira persoa que nos conta a chegada da locomotora  e a relevancia dese acontecemento. Compárase este feito cun milagre. Sería como unha especie de introdución.  Na segunda (versos 13- 24)  ponse de manifesto o contraste entre a igrexa, que ten unha consideración negativa e é asociada co atraso,  e o progreso claramente representado pola  chegada da locomotora, que é percibida como unha festa.  A  catedral, símbolo do poder relixioso, é a pedra impasible ante as desigualdades sociais. Na terceira parte  (versos 25-30), que funciona como un desenlace ou conclusión, solicítalle ao río que sacie a sede do tren (que pode significar a necesidade do progreso que ten o pobo galego) e presenta un novo símbolo relixioso (“bon samaritano”)  utilizado polo autor para deixar constancia da importancia da máquina en contraste coa relixión. Chama a atención o uso do imperativo para dirixirse tanto ao pobo, como á catedral, ao río  e  ao samaritano.

Ademais da voz poética aparecen outros personaxes:

- Os mozos e  vellos  convocados para asistir ao acontecemento,  que representan ao pobo.

- Os abades e cregos que non acompañan á locomotora e, polo tanto, ao progreso; son os representantes da Igrexa e da intolerancia desta.

- A catedral, símbolo e emblema da relixión e do poder exercido por esta institución.

- A propia locomotora que fai referencia á modernidade e a un futuro esperanzador e libre de relixión e fanatismos.

- O bo samaritano que debe  recoñecer que o poder do progreso: “ a máquina é o Cristo dos tempos modernos”.

 Dende  o punto de vista formal o poema, que consta de 32 versos, está dividido en  dúas partes compostas por catro estrofas de catro versos cada unha. As estrofas impares son de arte maior predominando os decasílabos alternando cos dodecasílabos; as impares son de arte menor presentando unha métrica hexasílaba. O esquema de rima é igual ao longo de toda a composición: riman os pares en asonante e quedan soltos os impares. Sería, polo tanto : -A-A para as estrofas impares e –a – a para as pares.

Os recursos de estilo que aparecen no poema son anáfora e paralelismo (versos 1 e 9:  “Vela aí vén…) e comparación  (verso 11: “que parece unha Nosa Señora”) Tamén hai que sinalar personificacións referidas á locomotora e á catedral. Á primeira  atribúenselle capacidades inclusive milagreiras comparándoa coa Virxe e á segunda reclámaselle que repenique as campás como mostra de alegría. Ademais o eu lírico diríxese a elas como se puidesen escoitalo e comprendelo, co cal faise máis clara a personificación.  É destacable a metáfora  referida á luz (verso 16)  que se pode asociar coa esperanza, coa verdade e o coñecemento. Con respecto ao rexistro de lingua empregado, é coloquial. Aparece algún castelanismo como “campanas” ou vulgarismos como “frolecen”.

 Como conclusión, podemos dicir que Curros Enríquez  amosa neste poema o seu compromiso coa sociedade e a súa loita contra as inxustizas. Tamén está moi presente no texto o seu anticlericalismo e a súa defensa do progreso . El é moi consciente de que moitos dos males da sociedade galega do século XIX teñen a súa orixe nas desigualdades sociais promovidas e favorecidas polos estamentos eclesiásticos. A chegada da locomotora é un símbolo da sociedade que el desexa e os elementos relixiosos son postos como exemplo de todo o que rexeita. O autor considera que a máquina, como representante do progreso, debe ser seguida pola xente coma se fose un guía espiritual.

As almas escravas

Poema de Eduardo Pondal pertencente á súa obra Queixumes dos pinos (1886). Pondal representa, xunto con Rosalía e Curros, o renacer da literatura galega producido no século XIX, etapa coñecida como Rexurdimento.

O tema do poema sería o  contraste entre a actitude loitadora do bardo e a inconsciencia das persoas pouco implicadas no futuro da patria.

Dende  o punto de vista formal a composición estrutúrase en catro estrofas que constan de catro versos as tres primeiras e de seis a última. Combínanse os hexasílabos e os decasílabos cunha rima asonante nos pares quedando libres os impares. Respecto aos recursos estilísticos destaca especialmente o emprego dos hipérbatos (mil soños forxando/ que o ánimo agobian; que audaz liberdade/ tan só soña e ama) que destacan as consecuencias ou os referentes das accións antes delas mesmas.  Tamén é salientable o uso constante da adxectivación (escravas, femíneas; molentes, infamantes, brandos, enérxica, ousada...) que enriquece lexicamente o poema outorgándolle unha riqueza de matices para definir as actitudes tanto do bardo como das denominadas almas escravas. A antítese é un recurso presente e relevante ao longo de toda a composición: o comportamento servil e irreflexivo dos primeiros  (femíneas, molentes, infames, muliebres, sedentarios) contrasta coa actitude loitadora e concienciada do bardo  (enérxica, ousada, propósitos férreos). Lingüisticamente destaca o rexistro coidado co emprego de numerosos cultismos (infames, mórbida...) e a ausencia de vulgarismos  e castelanismos.

Respecto á análise do contido podemos atopar varios dos temas recorrentes que constitúen o universo poético pondaliano. O máis significativo é, sen dúbida, o bardismo concretado na presenza do bardo e na exaltación do seu carácter e comportamento. Pondal identifícase coa figura do sacerdote-poeta-adiviño celta coñecedor da sabedoría do pasado e das pautas de comportamento necesarias para superar a escravitude e lograr un futuro glorioso. El é un referente, un modelo a imitar que guiará ao pobo.

Outro dos temas presentes na composición é o machismo e a misoxinia.  Esta concepción da muller minusvalorizada está moi relacionada coa oposición doce-férreo, a  antítese que constitúe a base do poema: os escravos teñen comportamentos molentes, brandos fronte ao bardo que vive pensando na liberdade do seu pobo a  través dos seus propósitos férreos. Nas tres primeiras estrofas describe, a xeito de crítica, a actitude das almas escravas; é dicir, daqueles que non senten como propios os problemas de Galicia e que non se preocupan por mellorar ou transcender a situación de sometemento e escravitude. Na derradeira estrofa do poema céntrase na figura do bardo destacando a súa actitude e o seu grao de implicación coa soñada liberdade que asocia cun futuro glorioso da patria.

 De xeito menos expreso ca os temas anteriores aparece tamén o helenismo: a loanza ao espírito guerreiro aparece implícita no carácter do bardo, posuidor dunha alma decidida, loitadora e consciente de que a loita é a única saída para rematar coa escravitude á que está sometida o pobo. A mención aos ilotas (escravos da antiga cidade grega de Esparta) para referirse aos galegos desleigados da súa cultura e da súa patria exemplifica os referentes que o autor toma como modelo.

Como conclusión, o poema presenta o contraste entre dúas actitudes totalmente diferentes decantándose claramente pola que promove a loita como instrumento para lograr a liberdade e conseguir a superación da situación de escravitude e sometemento.  Chama a atención a presentación da figura do bardo en 3ª persoa a pesar de que é evidente a identificación do eu lírico con el e cos valores que representa.  A chamada á loita e á necesaria implicación do pobo a través da imitación do comportamento do bardo é a clave interpretativa da composición. Os galegos e as galegas temos que deixar atrás o comportamento servil e implicarnos na loita colectiva necesaria para a liberación da nosa patria.

Comentario de "Tecín soia a miña tea"

Tecín soia a miña tea,
sembrei soia o meu nabal,
soia vou por leña ó monte,
soia a vexo arder no lar.
Nin na fonte nin no prado,
así morra coa carrax,
el non ha de virm'a erguer,
el xa non me pousará.
¡Que tristeza! O vento soa,
canta o grilo ó seu compás...
Ferve o pote... mais, meu caldo,
soíña t'hei de cear.
Cala, rula, os teus arrulos
ganas de morrer me dan;
cala, grilo, que si cantas,
sinto negras soïdás.
O meu homiño perdeuse,
ninguén sabe en onde vai...
Anduriña que pasache
con el as ondas do mar;
anduriña, voa, voa,
ven e dime ond'está.

Rosalía de Castro: Follas Novas.


  COMENTARIO 

Este poema de Rosalía de Castro pertence á súa obra Follas Novas publicada en 1880. Este libro é posterior a Cantares Gallegos, que data de 1863 e marca o inicio da etapa literaria denominada Rexurdimento pleno. Rosalía é a autora máis representativa das nosas letras neste século, tanto pola importancia literaria e cultural das súas obras a nivel da nosa lingua, como pola calidade e transcendencia das mesmas para a literatura universal.

A composición consta de 22 versos, na súa maioría octosílabos con rima asonante nos pares, quedando libres os impares. Sería, polo tanto, un romance. Rosalía bota man neste relato desacougante sobre as consecuencias da emigración de varios recursos para remarcar a sensación de soidade: a repetición da palabra soia (anáforas) ou a presenza de léxico marcado negativamente como “carraxe”, “tristeza”, “negras soidás”, “morrer” que denotan claramente  a situación límite que está a vivir o eu lírico... Á enumeración das tarefas cotiás que ela ha de realizar sen axuda (tecer, sementar, ir por leña...) únese a mención de elementos  simbólicos posuidores dun forte carácter de unidade como son o lar, a intimidade de compartir o leito (”el non ha de virme erguer / el xa non me pousará”) ou o caldo para a cea. Todos estes aspectos son pinceladas sentimentais que incrementan a sensación de desacougo e desprotección experimentada pola muller. A situación de  desesperación  é  claramente evidente na hipérbole (“así morra coa carrax”). Dende o punto de vista lingüístico cómpre destacar a  aparición de  castelanismos como “soia”, “si” ou vulgarismos coma “carrax” e “soidás”. A autora reflicte nos seus poemas o galego falado e coloquial. Tamén cabe remarcar a puntuación do texto: os puntos suspensivos, a exclamación e a interrogación indirecta reforzan a sensación de exposición entrecortada  dominada pola emoción.

                         ( Antonio Taracido García: Muller  tecendo nas dunas)

Dentro do poema, que ten como tema a soidade dunha muller provocada pola emigración, pódense distinguir varias partes claramente diferenciadas; unha proposta de estrutura sería a seguinte: a primeira parte  do verso 1 ata o 8, onde o falante lírico expón a súa situación de soidade; a segunda dende o verso 9 ata o 16, onde aparecen o grilo e a rula como confidentes da súa pena. A terceira parte estaría constituída polos últimos seis versos, onde a emigración fica suxerida como causa da ausencia do seu home e a desesperación ante un incerto futuro. Mención especial merecen a presenza dos únicos interlocutores aos que a muller pode dirixir a súa coita: a rula, o grilo e a andoriña. O sons que emiten os cantos dos animais simbolizan o seu pranto e os seus lamentos. A andoriña, ave que frecuentemente aparece vinculada á liberdade, representa aquí a distancia da travesía polo mar que nos ofrece o dato clarificador da emigración a América como causa da ausencia do home. A chamada desesperada da muller escolle a andoriña como destinataria dunha pregunta retórica  sobre o destino do seu namorado. O eixo central do poema son as consecuencias da emigración e a vivencia das mesmas dende a perspectiva dunha muller que se sente abandonada. Tematicamente  pertence, polo tanto, ao núcleo denominado poesía obxectiva-social.

Como conclusión, dicir que este poema incluído na parte “As viudas dos vivos e as viudas dos mortos” de Follas Novas representa precisamente iso: a historia desesperada dunha viúva dun vivo, unha muller que sente como a soidade se apodera dela e que denuncia de xeito indirecto as circunstancias que provocaron esta situación. Rosalía adopta unha vez máis o punto de vista dunha muller para formular unha denuncia das condicións de vida na Galicia do século XIX que provocan que a emigración sexa a única saída. O tema social actúa como unha especie de fondo do cadro (non exento de importancia, máis ben todo o contrario) dos sentimentos da muller, que constitúen o verdadeiro tema do poema: o sufrimento da emigración.